หลักธรรมของนักบริหาร

หลักธรรมของนักบริหาร

---หลักธรรม  หรือคำสั่งสอนของพระพุทธเจ้านั้น  ถึงแม้ว่าจะมีมาตั้งแต่สมัยพุทธกาล  นับถึงปัจจุบันเป็นเวลา  2540  กว่าปีแล้ว  แต่ทุกหลักธรรมยังคงทันสมัยอยู่เสมอ  สามารถนำไปประยุกต์ใช้เป็น เครื่องดำเนินชีวิตและแนวทางในการบริหารงานได้เป็นอย่างดี  ที่เป็นเช่นนี้ ก็เพราะหลักธรรมดังกล่าว เป็นความจริง ที่สามารถพิสูจน์ได้ที่เรียกว่า  “สัจธรรม” ปฏิบัติได้ เห็นผลได้อย่างแท้จริง อยู่ที่เราจะนำหลักธรรมข้อใดมาใช้ให้เหมาะสมกับตัวเรามากที่สุด สำหรับนักบริหาร ก็มีหลักธรรมสำหรับยึดถือ และปฏิบัติอย่างมากมาย  ซึ่งได้นำเสนอไว้บ้าง  เรื่องที่สำคัญดังต่อไปนี้

*พรหมวิหาร  4

---เป็นหลักธรรมของผู้ใหญ่ (ผู้บังคับบัญชา)  ที่ควรถือปฏิบัติเป็นนิตย์ มี 4 ประการ คือ

---1.เมตตา          ความรักใคร่          ปราถนาจะให้ผู้อื่นมีความสุข

---2.กรุณา          ความสงสาร          คิดช่วยเหลือผู้อื่นให้พ้นทุกข์

---3.มุทิตา          ความพลอยยินดี          เมื่อผู้อื่นได้ดีมีสุข

---4.อุเบกขา          วางตนเป็นกลาง  ไม่ดีใจ  ไม่เสียใจ          เมื่อผู้อื่นถึงวิบัติ  มีทุกข์

 

*อคติ 4

---อคติ  หมายความว่า  การกระทำอันทำให้เสียความเที่ยงธรรม  มี 4 ประการ

---1.ฉันทาคติ          ลำเอียงเพราะรักใคร่

---2.โทสาคติ          ลำเอียงเพราะโกรธ

---3.โมหาคติ          ลำเอียงเพราะเขลา

---4.ภยาคติ          ลำเอียงเพราะกลัว

*อคติ 4 นี้ ผู้บริหาร/ผู้ใหญ่  ไม่ควรประพฤติเพราะเป็นทางแห่งความเสื่อม

 

*สังคหวัตถุ 4 

---เป็นหลักธรรมอันเป็นเครื่องยึดเหนี่ยวน้ำใจของกันและกัน เห็นเหตุให้ตนเองและหมู่คณะก้าวไปสู่ความเจริญรุ่งเรือง

---1.ทาน          ให้ปันสิ่งของแก่คนที่ควรให้

---2.ปิยวาจา          เจรจาด้วยถ้อยคำไพเราะอ่อนหวาน

---3.อัตถจริยา          ประพฤติในสิ่งที่เป็นประโยชน์

---4.สมานนัตตตา          วางตนให้เหมาะสมกับฐานะของตน

*อิทธิบาท 4

---เป็นหลักธรรมถือให้เกิดความสำเร็จ

---1.ฉันทะ          ความพึงพอใจในงาน

---2.วิริยะ          ความขยันหมั่นเพียร

---3.จิตตะ          ความมีใจฝักใฝ่เอาใจใส่ในงาน

---4.วิมังสา          ไตร่ตรองหาเหตุผล

*ทศพิธราชธรรม  10  ประการ

---เป็นหลักธรรมสำหรับพระมหากษัตริย์ จะพึงถือปฏิบัติมาแต่โบราณกาลแด่นักบริหาร  เช่น สรรพสามิตจังหวัด  สรรพสามิตอำเภอ  ก็น่าจะนำไปอนุโลมถือปฏิบัติได้

---หลักทศพิธราชธรรม  10  ประการ  มีอยู่ดังนี้

---1.ทาน          คือ การให้ปัน  ซึ่งอาจเป็นการให้เพื่อบูชาคุณหรือให้เพื่อเป็นการอนุเคราะห์

---2.ศีล          ได้แก่ การสำรวม  กาย  วาจา ใจ ให้เรียบร้อย สะอาด ดีงาม

---3.บริจาค          ได้แก่  การให้ทรัพย์สิ่งของ เพื่อเป็นการช่วยเหลือหรือความทุกข์ยากเดือดร้อน ของผู้อื่นหรือเป็นการเสียสละเพื่อหวังให้ผู้รับได้รับความสุข

---4.อาชวะ          ได้แก่  ความมีอัธยาศัยซื่อตรงมั่นในความสุจริตธรรม

---5.มัทวะ          ได้แก่  ความมีอัธยาศัยดีงาม  ละมุนละไม  อ่อนโยน สุภาพ

---6.ตบะ          ได้แก่  การบำเพ็ญเพียรเพื่อขจัดหรือทำลายอกุศลกรรมให้สิ้นสูญ

---7.อโกรธะ          ได้แก่  ความสามารถระงับหรือขจัดเสียได้ซึ่งความโกรธ

---8.อวิหิงสา          ได้แก่  การไม่เบียดเบียนคนอื่น

---9.ขันติ          ได้แก่  ความอดกลั้นไม่ปล่อยกาย  วาจา  ใจ  ตามอารมณ์หรือกิเลสที่เกิดมีขึ้นนั้น

---10.อวิโรธนะ          ได้แก่  การธำรงค์รักษาไว้ซึ่งความยุติธรรม

*บารมี 6

---เป็นหลักธรรมอันสำคัญที่จะนิยมมาซึ่งความรักใคร่นับถือ  นับว่าเป็นหลักธรรมที่เหมาะมาก สำหรับนักบริหารจะพึงยึดถือปฎิบัติ  มีอยู่  6  ประการคือ

---1.ทาน          การให้เป็นสิ่งที่ควรให้

---2.ศีล          การประพฤติในทางที่ชอบ

---3.ขันติ          ความอดทนอดกลั้น

---4.วิริยะ          ความขยันหมั่นเพียร

---5.ฌาน          การเพ่งพิจารณาให้เห็นของจริง

---6.ปรัชญา          ความมีปัญญารอบรู้

 

*ขันติโสรัจจะ

---เป็นหลักธรรมอันทำให้บุคคลเป็นผู้งาม  (ธรรมทำให้งาม)

*1.ขันติ  คือ  ความอดทน  มีลักษณะ 2  ประการ

---1.1     อดใจ  ทนได้ต่อกำลังแห่งความโกรธแค้นไม่แสดงอาการ กาย  วาจา  ที่ไม่น่ารัก ออกมาให้เป็นที่ปรากฏแก่ผู้อื่น

---1.2     อดใจ  ทนได้ต่อความลำบากตรากตรำหรือความเหน็ดเหนื่อย

---2.     โสรัจจะ  ความสงบเสงี่ยม  ทำจิตใจให้แช่มชื่นไม่ขุนหมอง

 

*ธรรมโลกบาล

---เป็นหลักธรรมที่ช่วยคุ้มครองโลก  หรือมวลมนุษย์ให้อยู่ร่มเย็นเป็นสุข  มี  2  ประการคือ

---1.หิริ   ความละอายในตนเอง

---2.โอตัปปะ  ความเกรงกลัวต่อทุกข์  และความเสื่อม แล้วไม่กระทำความชั่ว

 

*อธิฐานธรรม  4

---เป็นหลักธรรมที่ควรตั้งไว้ในจิตใจเป็นนิตย์   เพื่อเป็นเครื่องนิยมนำจิตใจให้เกิดความรอบรู้ความจริง รู้จักเสียสละ  และบังเกิดความสงบ  มี  4  ประการ

---1.ปัญญา          ความรู้ในสิ่งที่ควรรู้  รู้ในวิชา

---2.สัจจะ          ความจริง คือ ประพฤติสิ่งใดก็ให้ได้จริงไม่ทำอะไรจับจด

---3.จาคะ          สละสิ่งที่เป็นข้าศึกแห่งความจริงใจ คือ สละความเกียจคร้าน  หรือความหวาดกลัวต่อความยุ่งยาก  ลำบาก

---4.อุปสมะ          สงบใจจากสิ่งที่เป็นข้าศึกต่อความสงบ  คือ  ยับยั้งใจมิให้ปั่นป่วนต่อความพอใจรักใคร่  และความขัดเคือง เป็นต้น

 

*คหบดีธรรม 4

---เป็นหลักธรรมของผู้ครองเรือนพึงยึดถือปฏิบัติ  มี 4 ประการ คือ

---1.ความหมั่น

---2.ความโอบอ้อมอารี

---3.ความไม่ตื่นเต้นมัวเมาในสมบัติ

---4.ความไม่เศร้าโศกเสียใจเมื่อเกิดภัยวิบัติ

 

*ราชสังคหวัตถุ 4

---เป็นหลักธรรมอันเป็นเครื่องช่วยในการวางนโยบายบริหารบ้านเมืองให้ดำเนินไปด้วยดี มี 4  ประการ คือ

---1.ลัสเมธัง          ความเป็นผู้ฉลาดปรีชา ในการพิจารณาถึงผลิตผลอันเกิดขึ้นในแผ่นดิน  แล้วพิจารณาผ่อนผันจัดเก็บเอาแต่บางส่วนแห่งสิ่งนั้น

---2.ปุริสเมธัง          ความเป็นผู้ฉลาดในการดูคน สามารถเลือกแต่งตั้งบุคคล ให้ดำรงตำแหน่งในความถูกต้องและเหมาะสม

---3.สัมมาปาลัง          การบริหารงานให้ต้องใจประชาชน

---4.วาจาเปยยัง          ความเป็นบุคคลมีวาจาไพเราะ รู้จักผ่อนสั้นผ่อนยาว ตามเหตุการณ์ ตามฐานะและตามความเป็นธรรม

 

*สติสัมปชัญญะ

---เป็นหลักธรรมอันอำนวยประโยชน์แก่ผู้ประพฤติเป็นอันมาก

---1.สติ  คือ  ความระลึกได้ก่อนทำ  ก่อนบูชา  ก่อนคิด  คนมีสติจะไม่เลินเล่อ  เผลอตน

---2.สัมปชัญญะ  คือ  ความรู้ตัวในเวลากำลังทำ  กำลังพูด  กำลังคิด

 

*อกุศลมูล 3

---อกุศลมูล     คือ  รากเหง้าของความชั่ว  มี 3 ประการ คือ

---1.โลภะ        ความอยากได้

---2.โทสะ       ความคิดประทุษร้ายเขา

---3.โมหะ       ความหลงไม่รู้จริง

 

*นิวรณ์ 5

---นิวรณ์  แปลว่า  ธรรมอันกลั้นจิตใจไม่ให้บรรลุความดี  มี  5  ประการ

---1.กามฉันท์          พอใจรักใคร่ในอารมณ์  มีพอใจในรูป เป็นต้น

---2.พยาบาท          ปองร้ายผู้อื่น

---3.ถีนมิทธะ          ความที่จิตใจหดหู่และเคลิบเคลิ้ม

---4.อุธัจจะกุกกุจจะ          ความฟุ้งซ่านและรำคาญ

---5.วิจิกิจฉา          ความลังเลไม่ตกลงใจได้

 

*ผู้กำจัดหรือบรรเทานิวรณ์ได้  ย่อมได้นิสงส์  5  ประการคือ

             

---1.ไม่ข้องติดอยู่ในกายตนหรือผู้อื่นจนเกินไป

---2.มีจิตประกอบด้วยเมตตา

---3.มีจิตอาจหาญในการประพฤติความดี

---4.มีความพินิจและความอดทน

---5.ตัดสินใจในทางดีได้แน่นอนและถูกต้อง

*เวสารัชชกรณะ 5

---เวสารัชชกรณะ  แปลว่า  ธรรมที่ยังความกล้าหาญให้เกิดขึ้นมี  5  ประการ  คือ

---1.ศรัทธา   เชื่อในสิ่งที่ควรเชื่อ

---2.ศีล   ประพฤติการวาจาเรียบร้อย

---3.พาหุสัจจะ   ความเป็นผู้ศึกษามาก

---4.วิริยารัมภะ   ตั้งใจทำความพากเพียร

---5.ปัญญา   รอบรู้สิ่งที่ควรรู้

 

*อริยทรัพย์ 7

---1.ศรัทธา  เชื่อในสิ่งที่ควรเชื่อ

---2.ศีล  ประพฤติการวาจาเรียบร้อย

---3.หิริ  ความละอายต่อบาปทุจริต

---4.โอตัปปะ ความสะดุ้งกลัวต่อบาปทุจริต

---5.พาหุสัจจะ ความเป็นคนได้ยินได้ฟังมามาก

---6.จาคะ การให้ปันสิ่งของแก่คนที่ควรให้

---7.ปัญญา  ความรอบรู้ทั้งสิ่งที่เป็นประโยชน์และสิ่งที่เป็นไท

 

*สัปปุริสธรรม 7

---เป็นหลักธรรมอันเป็นของคนดี  (ผู้ประพฤติชอบ)  มี  7  ประการ

---1.ธัมมัญญุตา          ความเป็นผู้รู้ว่าเป็นเหตุ

---2.อัตถัญญุตา          ความเป็นผู้รู้จักผล

---3.อัตตัญญุตา          ความเป็นผู้รู้จักตน

---4.มัตตัญญุตา          ความเป็นผู้รู้จักประมาณ

---5.กาลัญญุตา          ความเป็นผู้รู้จักกาลเวลาอันเหมาะสม

---6.ปุริสัญญุตา          ความเป็นผู้รู้จักสังคม

---7.บุคคลโรปรัชญญุตา          ความเป็นผู้รู้จักคบคน

*คุณธรรมของผู้บริหาร 6

---ผู้บริหาร  นอกจากจะมีคุณวุฒิในทางวิชาการต่าง ๆ แล้ว ยังจำเป็นต้องมีคุณธรรมอีก 6 ประการ

---1.ขมา          มีความอดทนเก่ง

---2.ชาตริยะ          ระวังระไว

---3.อุฎฐานะ          หมั่นขยัน

---4.สังวิภาคะ          เอื้อเฟื้อเผื่อแผ่

---5.ทยา          เอ็นดู  กรุณา

---6.อิกขนา          หมั่นเอาใจใส่ตรวจตราหรือติดตาม

 

*ยุติธรรม 5

---นักบริหารหรือผู้นำ มักจะประสบปัญหาหรือร้องเรียนขอความเป็นธรรมอยู่เป็นประจำ หลักตัดสินความเพื่อให้เกิดความ “ยุติธรรม”  มี  5  ประการ คือ

---1.สัจจวา          แนะนำด้วยความจริงใจ

---2.บัณฑิตะ          ฉลาดและแนะนำความจริงและความเสื่อม

---3.อสาหะเสนะ          ตัดสินด้วยปัญญาไม่ตัดสินด้วยอารมณ์ผลุนผลัน

---4.เมธาวี          นึกถึงธรรม  (ยุติธรรม) เป็นใหญ่ไม่เห็นแก่อามิสสินจ้าง

---5.ธัมมัฎฐะ          ไม่ริษยาอาฆาต ไม่ต่อเวร

 

*ธรรมเครื่องให้ก้าวหน้า 7

---นักบริหารในตำแหน่งต่าง ๆ ย่อมหวังความเจริญก้าวหน้า ได้รับการเลื่อนชั้น  เลื่อนตำแหน่งสูงขึ้น พระพุทธองค์ทรงตรัสธรรมเครื่องเจริญยศ (ความก้าวหน้า)  ไว้ 7 ประการ คือ

---1.อุฎฐานะ          หมั่นขยัน

---2.สติ          มีความเฉลียว

---3.สุจิกัมมะ          การงานสะอาด

---4.สัญญตะ          ระวังดี

---5.นิสัมมการี          ใคร่ครวญพิจารณาแล้วจึงทำ

---6.ธัมมชีวี          เลี้ยงชีพโดยธรรม

---7.อัปปมัตตะ          ไม่ประมาท

 

*ไตรสิกขา

---เพื่อเป็นการสนับสนุนให้เกิดความตั้งใจดีและมีมือสะอาด  นักบริหารต้องประกอบตนไว้ในไตรสิกขาข้อที่ต้องสำเหนียก  3  ประการ คือ

---1.ศีล

---2.สมาธิ

---3.ปัญญา

---ทั้งนี้เพราะ  ศีล       เป็นเครื่องสนับสนุนให้กาย (มือ) สะอาด

---สมาธิ          เป็นเครื่องสนับสนุนให้ใจสงบ

---ปัญญา          เป็นเครื่องทำให้ใจสว่าง  รู้ถูก  รู้ผิด

 

*พระพุทธโอวาท 3

---นักบริหารที่ทำงานได้ผลดี  เนื่องจากได้  ”ตั้งใจดี”  และ  “มือสะอาด”  พระพุทธองค์ได้วางแนวไว้ 3 ประการ ดังนี้

---1.เว้นจากทุจริต  การประพฤติชั่ว  ทางกาย  วาจา ใจ

---2.ประกอบสุจริต  ประพฤติชอบ  ทางกาย  วาจา  ใจ

---3.ทำใจของตนให้บริสุทธิ์สะอาด  ไม่โลภ  ไม่โกรธ  ไม่หลง

 

---การนำหลักธรรมที่ประเสริฐมาปฎิบัติ  ย่อมจักนำความเจริญ  ตลอดจนความสุขกาย สบายใจ  ให้บังเกิดแก่ผู้ประพฤติทั้งสิ้น  สมดังพุทธสุภาษิตที่ว่า “ ธัมโม  หเว รักขติ  ธัมมจาริง”  ธรรมะย่อมคุ้มครองรักษาผู้ประพฤติธรรม.

.........................................................................................

ขอขอบคุณแหล่งข้อมูล

รวบรวมโดย...แสงธรรม

(แก้ไขแล้ว ป.)

อัพเดทรอบที่ 6 วันที่ 25 กันยายน 2558